Abril como memoria, pero sobre todo como futuro

Na tarde do 25 de abril baixamos a Avenida da Liberdade até desembocar horas despois na Praza do Rossio, acompañando unha gran multitude que participaba no tradicional desfile conmemorativo da Revolução dos Cravos en Lisboa. En 2010 xa tivera oportunidade de participar no desfile, e lembro daquel ano sobre todo o seu carácter festivo do Día da Liberdade. Ao cumprirse 50 anos daquel abril de 1974, no que a unión de militares, "Grândola", cravos vermellos e pobo, puxo fin á ditadura fascista, Lisboa e todo Portugal están cheos de actos conmemorativos de moi distinto tipo; pero tanto no desfile celebrado en Lisboa como nos de outras cidades e vilas, o elemento conmemorativo quedou nun segundo plano, destacando sobre todo unha actitude combativa e reivindicativa que nos di que o espírito de abril está vivo. A realidade política portuguesa, co importante ascenso da dereita e, sobre todo, da extrema dereita nas eleccións do pasado 10 de marzo, penso que serviu de estímulo para que fosen moitas as persoas que, non participando habitualmente, decidiran mobilizarse nesta ocasión, saíndo á rúa e berrando '25 de abril Sempre. Fascismo Nunca Mais'. Ese ascenso electoral da extrema dereita en Portugal foi tardío en comparación con outros estados europeos, e incluso algúns, entre os que me inclúo, levados por un optimismo irreflexivo, chegamos a considerar durante un tempo que a revolución dos cravos actuara como vacina, e que por tanto ese ascenso en Portugal non ía ser tan significativo. Pero o ascenso chegou, e foron máis de un millón de persoas as que deron o seu apoio hai mes e medio ao Chega, converténdoo no terceiro grupo parlamentar con 50 deputados e deputadas que o mesmo 25 de abril pola mañá, na sesión solemne da Assembleia da República, demostraron cal é a súa idea do que supuxo a revolución ao abandonar o salón de plenos cando se empezaba a entoar o "Grândola, Vila Morena". Pero onde estaban? Non é obxecto deste artigo proceder a unha análise polo miúdo sobre a procedencia dos apoios á extrema dereita en Portugal, e non serve empregar o argumento simplista de que son votantes habituais dos partidos de dereita, pois PSD e CDS (agora na coalición Aliança Democrática) aumentaron en apoios ao respecto de 2022. Cultivar a memoria da revolución portuguesa é cultivar o camiño para avanzar Escribía hai un par de anos o historiador Manuel Loff, nun traballo colectivo sobre as extremas dereitas, que entramos nun novo ciclo histórico, caracterizado como o da neuropolítica, e neste ciclo "ansiedade colectiva, recessão económica sem precedentes e securitização global que a gestão política da pandemia ten vindo a acentuar, parece, aliás, ter tudo para facilitar transições autoritárias". Se atendemos o discurso do Chega e dos seus homólogos, todos introducen como un elementos definitorio o concepto autoridade, dicindo que non existe e que son eles quen veñen poñer orde, diante da grave situación provocada polos excesos: corrupción da política, inmigración ilegal, destrución da familia e das referencias tradicionais coas políticas de igualdade... Dese medo, desa ansiedade, saen moitos dos apoios á extrema dereita, que con discursos demagóxicos e incendiarios ofrece solucións fáciles e radicais; supostas solucións que son moi ben recibidas por amplos sectores dunha sociedade que se informa cada vez máis a golpe de titular ou de redes sociais, unha sociedade que por falla de práctica está cada vez menos afeita ao razoamento e á reflexión. A meirande parte deses apoios non poden ser cualificados directamente como de persoas partidarias do fascismo ou do neofascismo, pero co seu voto fan medrar opcións políticas que si o son. Cultivar o futuro Cultivar o 25 de abril non é un xesto de saudosismo, é todo o contrario; pois cultivar a memoria da revolución portuguesa é cultivar o camiño para avanzar, decatándose de que os dereitos nunca foron un agasallo, senón conquistas froito dunha loita na que como en todo proceso dialéctico houbo e hai vitorias e derrotas. Cultivando o 25 de abril nun momento tan delicado como o actual, os portugueses e portuguesas lembran, e ensinan ás novas xeracións, que o pobo converteu un estraño e por tanto contraditorio movemento militar nunha revolución e fíxoo no momento en que decidiu coller o futuro nas súas mans; futuro que segue pertencéndolle.